بررسی زبان شناختی با هم آیی های واژگانی در اثر مثنوی معنوی مولانا

در این پایان نامه سعی بر آن است تا پدیده زبانی باهم آیی در شش دفتر مثنوی مولانا بر اساس دسته بندی صفوی (1379،1382)، از این پدیده زبانی تجزیه و تحلیل شوند. یافته های حاصل از انجام پژوهش نشان می دهد که انواعی از باهم آیی ها در مثنوی وجود دارند که در دسته بندی صفوی نمی گنجند. این باهم آیی ها عبارتند از: باهم آیی های تلمیحی که خود بر دو نوع قرآنی و اساطیری هستند؛ باهم آیی های حجمی، وابستگی یک سویه، علّی، کارکردی، اصطلاحی و صفتی. علاوه بر این انواع باهم آیی ها، باهم آیی های دیگری در مثنوی یافت شدند که در دسته بندی صفوی قرار می گیرند. آن ها عبارتند از: حوزه ای و تداعی معنایی. بررسی های آماری نشان می دهد که در مثنوی باهم آیی های متداعی به طور معناداری بیشترین میزان بسامد را در مقایسه با دیگر انواع باهم آیی داشته اند. از میان باهم آیی های متداعی، تداعی معنایی به طور معنادار به میزان زیادتری نسبت به تداعی آوایی کاربرد داشته است. در تداعی معنایی، رابطه مفهومی متقابل نسبت به سایر روابط مفهومیِ هم معنایی، جزءواژگی و شمول معنایی بیشترین میزان فراوانی را داشته است. بسامد زیاد و معنادار رابطه مفهومی متقابل، می تواند بیانگر نوع تفکر مولانا نسبت به خلقت باشد. به نظر مولانا جهان بر اساس آیات قرآن دو قطبی آفریده شده است و شناخت انسان، طبیعت و حتی خدا از طریق شناخت اضداد میسر است (تعرف الاشیاء باضدادها). جهان طبیعت بر پایه عناصر متضاد (عناصر اربعه) پایه گذاری شده است و چون آدمی بخشی از طبیعت می باشد، لذا اصل تضاد بر او حاکم است. در مثنوی باهم آیی هایی وجود دارند که با تغییرات آوایی و واژگانی به شعر معاصر راه پیدا کرده اند، مانند «بیل و کلند» و «زهر و تریاق» که در فارسی معاصر به ترتیب به صورت های «بیل و کلنگ»، و «زهر و پادزهر» کاربرد دارند. در مثنوی باهم آیی های یافت شدند که فقط توسط مولانا و در این اثر به کار رفته اند، مانند «قش و دش» که صورت معاصر آن «دوست و دشمن» است. در مواردی نیز برخی باهم‏آیی ها علاوه بر مثنوی در دیوان شمس وی نیز ذکر شده بودند، مانند «لوت و پوت» که صورت امروزی آن «غذا و مذا» است.